prof. dr hab. ELŻBIETA PYZAKierownik Zakładu Biologii i Obrazowania Komórki
Instytut Zoologii Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego
WYKŁAD: „Rytmy i zegar okołodobowy mózgu – blaski i cienie”
Organizmy żyjące na Ziemi wykształciły w toku ewolucji biologiczny zegar okołodobowy, który umożliwia przewidywanie dobowych zmian zachodzących w środowisku, które są wynikiem obrotu Ziemi wokół własnej osi. Ten endogenny zegar pozwala też zsynchronizować wszystkie procesy życiowe organizmu w czasie i przystosować się do zmieniających się cyklicznie warunków środowiskowych.
Zegar okołodobowy posiadają wszystkie organizmy, a jego obecność przejawia się w rytmice dobowej ich procesów życiowych. U człowieka jest on zlokalizowany w jądrach nadskrzyżowaniowych podwzgórza mózgu. W warunkach stałej ciemności zegar generuje rytmy o okresie okołodobowym, natomiast w warunkach dobowych zmian dnia i nocy, synchronizuje się do tych warunków zewnętrznych, a okres rytmów generowanych przez zegar staje się równy 24 godz. Zaburzenia zegara i układu zegarowego organizmu prowadzą do rozwoju chorób, nawet tak poważnych jak choroby nowotworowe.
prof. dr hab. PIOTR FRANCUZKatolicki Uniwersytet Lubelski
Katedra Psychologii Eksperymentalnej
WYKŁAD: „W poszukiwaniu harmonii w obrazach malarskich. Perspektywa neuronauki poznawczej.”
Harmonia jest jedną z najważniejszych zasad kompozycji arcydzieł sztuki wizualnej, a także jednym z warunków doświadczania ich piękna. Zdolność dostrzegania harmonii, np. w obrazach malarskich, artyści, historycy sztuki i esteci nazywają zmysłem smaku. Zmysł ów rzadko bywa przedmiotem badań psychologicznych. Najczęściej psychologowie utożsamiają doświadczenie estetyczne z preferencją naiwnego widza. Czasem włączają do badań osoby, których formalne wykształcenie lub zainteresowania sztuką traktują jako wskaźnik ich eksperckości w dziedzinie estetyki. Okazuje się jednak, że zmysł smaku niekoniecznie koreluje z wykształceniem lub zainteresowaniami twórców, odbiorców, krytyków i marchandów dzieł sztuki. Paradoks polega na tym, że chociaż zasadniczo nie kwestionują oni koncepcji, zgodnie z którą harmonia odgrywa kluczową rolę w ocenie jakości dzieła to najczęściej mają głębokie przekonanie, że właśnie oni zostali obdarowani zmysłem szczególnie wrażliwym na jej detekcję. Co więcej również wielu tzw. nieekspertów, żywi podobne przekonanie na swój temat. Kłopot w tym, że stając przed konkretnym obrazem nierzadko wszyscy oni mają całkiem odmienne zdanie na temat jego walorów estetycznych. Powstaje zatem pytanie: czy można dotrzeć do źródeł harmonii dzieła sztuki niezależnie od obserwatora i jego subiektywnych przekonań na ten temat? Neurofizjologia widzenia podpowiada pewne rozwiązania, które być może przybliżą nas do rozwiązania tej zagadki. Ostatecznie, my ludzie, dysponujemy podobnym mechanizmami widzenia fundowanymi na biologicznym podłożu. Szczególną rolę w aktach percepcji wzrokowej odgrywa detekcja kontrastów w zakresie barwy, luminancji, orientacji konturów, specyfiki kształtów oraz ich grupowania. W naszych eksperymentach wykorzystujemy dwuetapową procedurę oceny zmysłu smaku osób badanych. W pierwszym etapie dokonujemy pomiaru harmonii w obrazach za pomocą analizy rozkładu kontrastów znajdujących się w przestrzeni dzieła. W fazie drugiej prezentujemy obrazy malarskie, które charakteryzują się różnym stopniem równowagi dynamicznej. Podczas ich oglądania rejestrujemy ruch gałek ocznych osób badanych i ocenę estetyczną tych obrazów. Na tej podstawie próbujemy zidentyfikować wzorce okoruchowe osób badanych, charakterystyczne dla tych, którzy bardziej i dla tych, którzy mniej trafnie rozpoznają harmonię w oglądanych obrazach.
mgr Katarzyna Bulińska, koordynator Centrum Spotkań w DDP „Na Ciepłej”, doktorantka Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Dorota Szcześniak, Katarzyna Urbańska, Joanna Rymaszewska
WYKŁAD: „Centrum Spotkań dla osób z otępieniem i ich opiekunów – miejsce inne niż wszystkie”
Tematem wystąpienia będzie przedstawienie sposobu funkcjonowania Centrum Spotkań w Dziennym Domu Pomocy „Na Ciepłej”. Centrum zostało utworzone w oparciu o amsterdamski model zintegrowanego wsparcia dostosowanego do potrzeb jego uczestników w ramach międzynarodowego projektu MeetingDem „Adaptacja i implementacja pozytywnie ocenionego Programu Wsparcia – Centrum Spotkań dla osób z otępieniem i ich opiekunów w Europie”. Pierwsze w Polsce Centrum Spotkań we Wrocławiu, w którego programie uczestniczy szesnaście par użytkowników (osoby z lekkim i umiarkowanym otępieniem oraz ich opiekunowie), rozpoczęło swoją działalność we wrześniu 2015 roku, po trwającej 18 miesięcy fazie przygotowawczej. Celem tego etapu była adaptacja modelu holenderskiego do polskich warunków społeczno-kulturowych w oparciu o pracę tzw. Grupy Inicjującej składającej się z przedstawicieli wielu instytucji zaangażowanych na rzecz osób starszych, w tym osób z otępieniem. Podczas wystąpienia zaprezentowany zostanie program wsparcia dla podopiecznych CS oraz oferta skierowana do opiekunów osób z chorobą otępienną. Przedstawione zostaną wstępne wyniki dotyczące satysfakcji podopiecznych z uczestnictwa w Centrum Spotkań. W wystąpieniu weźmie również udział jeden z uczestników CS, który opowie o Centrum Spotkań z własnej perspektywy oraz relacjach z innymi uczestnikami, pracownikami i wolontariuszami.
Projekt MeetingDem jest realizowany w ramach Inicjatywy Wspólnego Programowania w obszarze chorób neurodegeneracyjnych (Joint Programming Initiative on combating neurodegenerative diseases, JPND). Projekt jest wspierany w ramach JPND – www.jpnd.eu, przez następujące agencje finansujące: Polska, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR).
mgr EWA GALEWSKA
Klinika Leczenia Jąkania w Warszawie
WYKŁAD: „Jaką wiedzę daje neuronauka terapeucie osoby jąkającej?”
Skuteczność terapii jest wypadkową skuteczności: pacjenta, metody terapeutycznej i terapeuty. W takiej sytuacji oczywistym jest, że terapeuta, który chce być skuteczny może odwoływać się jedynie do własnej skuteczności i skuteczności zastosowanej metody terapeutycznej. Tylko tyle i… aż tyle. Z tego to względu trudno dziś wyobrazić sobie terapeutę, który w swojej pracy nie odwoływałby się do wiedzy z zakresu różnych dyscyplin naukowych. W szczególności odnosi się to do terapeuty mowy pracującego z osoba jąkającą.
Szeroka podbudowa teoretyczna terapeuty mowy wynika z tego, że jąkanie nie jest zjawiskiem metodologicznie jednorodnym. Zwraca uwagę fakt, że jąkanie jest problemem interdyscyplinarnym, dotyka wielu sfer funkcjonowania człowieka, zakłóca jego relacje intrapersonalne i interpersonalne w sposób uniemożliwiający osobie jąkającej swobodne funkcjonowanie. Stąd też koniecznym jest odwoływanie się do usystematyzowanej wiedzy różnych dziedzin nauki.
Nie można sobie już dziś wyobrazić terapeuty osoby jąkającej, który nie sięga po zdobycze neuronauki, które rzucają nowe światło na potencjalne mechanizmy działań terapeutycznych. Z. Freud twierdził, że „kuracja mówieniem” może przekształcić połączenia nerwowe i zmienić charakter doświadczeń psychicznych. A współcześnie L. Cozolino zauważa, że terapia przyczynia się do zmiany w obwodach neuronalnych.
Wkład neuronauki w terapię osoby jąkającej nie ogranicza się jedynie do stosowania nowej (modnej) nomenklatury. Wykracza on dużo dalej poza stosowanie nowego nazewnictwa. Takie fakty jak, np.: odkrycie neuronów lustrzanych, możliwość tworzenia się nowych neuronów w strukturze hipokampa, procesy Boton-Up i Top-down, matryce kojarzeniowe, emocjonalne uczenie się, a także uczenie się w warunkach umiarkowanego stresu w istotny sposób zmieniły mój warsztat pracy. Wiedza o wyżej wymienionych procesach zachodzących w mózgu pacjenta skłoniła mnie do zmodyfikowania tradycyjnych technik terapeutycznych stosowanych w terapii jąkania. W efekcie tego powstał program terapeutyczny, który dogmatycznemu „logopedycznemu fatalizmowi” przeciwstawia wiedzę potwierdzoną wynikami badań empirycznych.
dr AGNIESZKA SOROKOWSKAInstytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego
WYKŁAD: „Kompensacja sensoryczna: pamięć i wrażliwość węchowa u osób niewidomych.”
Kompensacja sensoryczna, czyli przetwarzanie bodźców przy braku sygnałów z jednego ze zmysłów, od lat stanowi temat licznych badań. Chociaż utrata wzroku i kompensacyjna rola słuchu i dotyku była zgłębiana w wielu z nich, relatywnie mało wiemy na temat efektów deprywacji wzrokowej na przetwarzanie węchowe. Tymczasem, badania zdają się sugerować, że ludzie niewidomi używają informacji węchowych jako istotnych elementów umożliwiających im swobodne funkcjonowanie w codziennym życiu. Podczas niniejszego wykładu przedstawię wstępne wyniki trwającego obecnie projektu dotyczącego węchu osób niewidomych.
mgr AGNIESZKA ŻELWETROspecjalista psychologii klinicznej
neuropsycholog
WYKŁAD: „Profile neuropsychologiczne otępień”
W prezentacji omówione zostaną choroby prowadzące do otępienia oraz ich profile behawioralne. Przedstawiona będzie choroba Alzheimera, jej typowe i nietypowe warianty, także i te przebiegające bez zaburzeń pamięci. Opisane zostaną deficyty poznawcze i dysfunkcje wykonawcze w zwyrodnieniu czołowo – skroniowym (otępienie semantyczne, afazja pierwotnie postępująca), w chorobie Parkinsona, w otępieniu naczyniopochodnym oraz w otępieniu z ciałami Lewy’ego.
W wykładzie zaakcentowana zostanie rola wywiadu i oceny neuropsychologicznej w diagnostyce różnicowej.
dr PIOTR STYRKOWIECInstytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego
WYKŁAD: „Rozpoznawanie i chwytanie narzędzi na podstawie informacji dotykowych – badanie fMRI.”
Funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (ang. fMRI) to nieinwazyjna technika pośredniego pomiaru aktywności neuronalnej mózgu. Wykorzystuje się ją do określania, które obszary kory mózgowej związane są z którymi procesami przetwarzania informacji. W wystąpieniu przedstawię pokrótce tę metodą oraz opiszę wyniki przeprowadzonego przeze mnie badania, które dotyczyło rozpoznawania narzędzi i wykonywania chwytu tychże narzędzi w sytuacji, gdy są one spostrzegane dotykowo bez informacji wzrokowej (działanie manualne na jakimś przedmiocie gdy się go nie widzi). Operowanie narzędziami to ważna ludzka umiejętność, dlatego też ważnym jest poznanie i zrozumienie procesów neuronalnych, które za nią stoją. Badanie zostało przeprowadzone w ramach grantu Maestro „Zdolności manualne, ręczność i organizacja języka w mózgu: związki między planowaniem użycia narzędzi, gestów i pojęć” przyznanego przez NCN Prof. Grzegorzowi Króliczakowi z UAM w Poznaniu.
dr AMELIA GOLEMA
Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu
Katedra Edukacji Muzycznej
WYKŁAD: „Ucho – mózg – trasa szybkiego ruchu. Słuch absolutny: dar czy koszmar?”
Uwarunkowania determinujące posiadanie słuchu absolutnego wciąż są przedmiotem badań i poszukiwań odpowiedzi na pytania: czy wyuczony słuch absolutny jest faktycznie absolutny? co jest ważniejsze: geny czy środowisko? czy za słuchem absolutnym podąża wrażliwość muzyczna? podczas wystąpienia dokonana zostanie analiza wybranych dotychczasowych badań oraz podjęta zostanie refleksja stanowiąca punkt wyjścia do badań nad słuchem absolutnym i wrażliwością muzyczną.
mgr TOMASZ GALEWSKI
Klinika Leczenia Jąkania w Warszawie
Instytut Psychologii UKSW w Warszawie
WYKŁAD: „Jak „myśli” osoba jąkająca?”
Wydaje się, że użytecznym punktem wyjścia do rozważań nad tym, jak myśli osoba jąkająca jest sugestia zgłoszona przez J. Dewey’a, że proces myślenia to wypełnianie istniejącej luki w doświadczeniu i dzięki temu „pierwotne dane zmieniają się w przesłanki rozumowania” a „ostateczne mniemanie jest logiczną konkluzją, a nie tylko faktycznym zakończeniem” tegoż procesu (J. Dewey, 1957). Przyjęcie takiego sposobu ujmowania myślenia pozwala z jednej strony „analizować” myślenie w oderwaniu od kontekstu sytuacji, w której proces ten zachodzi, z drugiej zaś strony osadza je w kontekście całego doświadczenia osoby jąkającej, czyli całej posiadanej przez nią wiedzy.
Osoba jąkająca tak, jak każda inna osoba ludzka, przetwarza wiele informacji. Jednak analizując jej zachowania można odnieść wrażenie, że czyni to według innego algorytmu, gdyż w efekcie jego stosowania jej zachowania społeczne nie zawsze, z punktu widzenia osób niejąkających, są adaptacyjnie efektywne. W tym kontekście można przyjąć, że obraz świata (społecznego), który powstaje w wyniku przetwarzania otrzymywanych przez nią informacji jest inny niż ten, w którym ona faktycznie znajduje się, czyli realnie bytuje.
H. Markus zauważa, że chcąc wyjaśnić zachowanie jakiejś osoby, trzeba poznać jej sposób myślenia. Na potrzeby niniejszego wykładu chcę odwrócić jej sugestię i w oparciu o obserwacje zachowania osoby jąkającej chcę podjąć próbę wnioskowania o tym, jak ona myśli. Wywód poprowadzę w oparciu o modele mózgu zaproponowane przez M.A. Arbiba.
Wykład jest próbą wykazania, że jakkolwiek jąkanie nie zakłóca funkcjonowania zaproponowanych przez M.A. Arbiba modeli jako całości systemu, to wpływa na funkcjonowanie poszczególnych jego elementów. Na co, moim zdaniem, może wskazywać właśnie nieefektywne zachowanie osoby jąkającej w sytuacjach społecznych. Chcę również wykazać, że mówiąc o tym, jak myśli osoba jąkająca mówimy nie tyle o błędach w funkcjonowaniu systemu (błędach myślenia), ile o przetwarzaniu innych sygnałów, bodźców, informacji, obrazów, treści.
dr hab. GRZEGORZ ŻUREK, prof. nadzw.Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Katedra Biostruktury
WYKŁAD: „Koncepcja tuningu mózgu.”
Koncepcja tuningu mózgu, a więc takiego intencjonalnego działania, które – oparte na istniejącym stanie wiedzy – nastawione jest na wspieranie sprawności intelektualnej osób w różnym wieku, jest wynikiem wielu lat pracy jej twórcy – dr Siegfrieda Lehrla, emerytowanego pracownika naukowego Uniwersytetu w Erlangen w Niemczech. Rozpoczął jej budowanie jako psycholog, z czasem zauważył jednak, że sprawne funkcjonowanie mózgu wynika nie tylko z wspierania procesów poznawczych, ale – skoro dotyczy narządu fizycznego, jakim jest mózg – musi opierać się także na oddziaływaniu czynnikami fizycznymi. Z tego względu sięgnął do zasobów innych nauk, tworząc spójny i odwołujący się do istniejącego stanu wiedzy pomysł na pracę z własnym mózgiem.